Xây dựng mọi thứ từ gốc không phải là cách duy nhất để khởi nghiệp. Muốn nhanh chóng đi vào hoạt động, bạn có thể mua lại một doanh nghiệp sẵn có. Tuy nhiên, để tìm được một doanh nghiệp thanh lý đáng “đồng tiền bát gạo”, bạn cần nắm được những nguyên tắc dưới đây.
Khi có ý định khởi nghiệp kinh doanh, hầu hết mọi người đều nghĩ đến việc bắt đầu mọi thứ từ lúc chưa có gì cho đến khi hoàn thiện: lên ý tưởng, thiết kế, xây dựng công ty. Nhưng cách làm này bộc lộ một số nhược điểm lớn, trong đó có việc bạn phải tay không tạo ra cơ sở dữ liệu về khách hàng, làm tiếp thị, tuyển dụng nhân viên và thiết lập hệ thống quản lý thu chi….
Khi mua lại một doanh nghiệp đang làm ăn hiệu quả, bạn lập tức có trong tay một lượng khách hàng thường xuyên và một đội ngũ nhân viên đã quen việc. Bạn cũng không phải mất công sức để đề ra các chính sách, thiết lập các quy trình, hệ thống vì mọi thứ đều đã đi vào quỹ đạo của nó.
Mặt trái của việc mua lại doanh nghiệp là chi phí thường sẽ cao hơn là khi bạn xây dựng từ đầu. Tuy nhiên, với việc mua lại doanh nghiệp, bạn sẽ dễ dàng huy động vốn hơn là mở một công ty mới. Các ngân hàng và các nhà đầu tư thường chỉ muốn nhắm vào những doanh nghiệp nào đã hoạt động lâu năm. Ngoài ra, mua lại một doanh nghiệp nhiều khi đem lại cho bạn những quyền lợi pháp lý quý báu như có thêm bằng sáng chế hay bản quyển. Tất nhiên, không có gì là hoàn hảo tuyệt đối. Nếu không cẩn thận, bạn có thể mắc kẹt trong một đống hàng tồn đã quá hạn hay vướng phải những nhân viên bất hợp tác hoặc những cách thức phân phối không còn hợp thời. Để chắc chắn mình kiếm được một món hời khi đi mua lại một doanh nghiệp, bạn cần tuân thủ những bước sau:
Chọn đúng lĩnh vực
Muốn mua một doanh nghiệp phù hợp với mình, bạn phải bắt đầu từ việc chọn đúng lĩnh vực mà mình muốn tham gia và có khả năng phát triển. Bạn nên bắt đầu với những lĩnh vực mà bạn đã biết. Hãy nghĩ thật kỹ xem lĩnh vực nào bạn thích nhất và có khả năng, kinh nghiệm nhiều nhất. Ngoài ra, hãy cân nhắc quy mô doanh nghiệp mà bạn định tìm cả ở khía cạnh nhân sự, chi nhánh/văn phòng đại diện và doanh thu. Tiếp đến, hãy xác định khu vực địa lý mà bạn muốn nhắm đến, tìm hiểu nguồn cung ứng lao động và chi phí hoạt động kinh doanh ở đó – bao gồm cả thuế và tiền lương – để chắc chắn rằng không có trở ngại gì quá lớn.
Khi đã chọn được khu vực và ngành kinh doanh phù hợp, hãy khảo sát tất cả các doanh nghiệp ở đó có tiêu chí phù hợp với bạn. Hãy tranh thủ khả năng giao tiếp và các mối quan hệ mà bạn có để tiếp cận những doanh nghiệp có nhiều tiềm năng.
Một cách nữa để tìm doanh nghiệp muốn bán là thuê người môi giới. Bạn sẽ phải trả cho họ hoa hồng 5-10% tiền mua doanh nghiệp được giới thiệu – cũng đáng nếu bạn là người mới, chưa từng mua bán doanh nghiệp bao giờ. Tuy nhiên, nếu bạn thực sự muốn tiết kiệm tiền, hãy cân nhắc chỉ thuê người môi giới khi cần thương lượng chốt hạ.
Đánh giá doanh nghiệp
Dù bạn thuê người môi giới hay tự mình chọn lựa doanh nghiệp, chắc chắn bạn sẽ muốn lập một đội ngũ “thu mua” gồm ngân hàng, kế toán và luật sư để hỗ trợ cho mình. Những cố vấn này sẽ giúp bạn phân tích mọi thông tin liên quan đến doanh nghiệp mà bạn đang định mua. Quá trình phân tích sẽ tập trung trả lời những câu hỏi như: Tại sao doanh nghiệp này phải bán? Hiện trạng và xu hướng của doanh nghiệp này và của lĩnh vực mà nó đang hoạt động? Liệu doanh nghiệp này có đang (hoặc có thể) nắm được một thị phần đủ lớn để tạo ra lợi nhuận? Liệu nguồn nguyên liệu có dồi dào không? Dòng sản phẩm/dịch vụ của doanh nghiệp này có thay đổi gì trong thời gian qua không?
Ngoài ra, bạn cũng cần tìm hiểu uy tín và các mối quan hệ mà doanh nghiệp này đang có. Hãy trao đổi với những khách hàng và nhà cung ứng để xem có vướng mắc gì không. Liên hệ với phòng thương mại, các hiệp hội ngành nghề và các cơ quan quản lý, cấp phép và tìm hiểu xem doanh nghiệp này có bị kiện cáo hay phàn nàn gì không.
Sau khi phân tích sơ bộ không thấy vấn đề gì, đội ngũ “thu mua” của bạn sẽ phải tiến hành đánh giá lợi nhuận tiềm năng của doanh nghiệp này và giá chào bán. Và dù bạn dùng cách nào để định giá đi chăng nữa thì bạn vẫn phải căn cứ vào những yếu tố như tình hình tài chính, lợi nhuận từ trước đến nay, tiềm năng tăng trưởng và tài sản vô hình (thương hiệu, chỗ đứng trên thị trường…).
Hãy yêu cầu người chủ hay kế toán của doanh nghiệp cung cấp cho bạn các dự toán tài chính. Bảng cân đối kế toán, báo cáo thu nhập, báo cáo lưu chuyển tiền tệ, các bản khai thuế trong vòng ba năm qua đều là công cụ quan trọng để đánh giá tình hình sức khỏe của một doanh nghiệp. Chúng sẽ giúp bạn phát hiện ra những vấn đề còn tồn tại và nắm được nhiều thông tin chuyên sâu.
Những vấn đề cần tìm hiểu
Dưới đây là danh sách những điều mà bạn phải cân nhắc trước khi quyết định mua một doanh nghiệp nào đó:
1. Tồn kho: là tất cả các sản phẩm và nguyên vật liệu chưa được bán cho khách hàng. Bạn phải kiểm kê và đánh giá khả năng tiêu thụ chỗ hàng tồn đó. Nó có cũ quá không? Chất lượng còn tốt không? Hiện trạng ra sao? Hãy nhớ rằng bạn không phải chấp nhận ngay mức giá hàng tồn mà người chủ cũ đưa ra: mọi thứ sẽ tùy thuộc vào khả năng đàm phán, thương lượng. Nếu bạn cảm thấy nó không phải là dòng sản phẩm bạn muốn bán, hoặc không dành cho thị trường mục tiêu của bạn, bạn phải bằng mọi cách đưa những luận điểm đó vào trong các cuộc đàm phán.
2. Nội thất, đồ đạc, thiết bị và nhà xưởng: Bạn hãy tham khảo người bán để có được một danh sách tên các thiết bị và năm sản xuất. Sau đó đánh giá thực trạng, giá trị khi mua so với giá trị hiện tại trên thị trường, và nguồn gốc thiết bị là mua hay thuê. Tìm hiểu xem người bán đã phải đầu tư bao nhiêu để cải tạo, duy tu nhà xưởng, văn phòng. Xác định những hạng mục bạn sẽ phải thay đổi, sắp xếp lại để phù hợp với nhu cầu của mình.
3. Bản sao tất cả các hợp đồng và giấy tờ pháp lý: Hợp đồng có thể là hợp đồng thuê nhà, hợp đồng mua bán, hợp đồng phân phối, hợp đồng thuê khoán, hợp đồng lao động – tóm lại là tất cả những gì ràng buộc doanh nghiệp về mặt pháp lý. Ngoài hợp đồng, hãy xem xét tất cả các giấy tờ pháp lý khác như tên đơn vị uỷ thác, điều lệ doanh nghiệp, đăng ký thương hiệu, bản quyền, bằng sáng chế, v.v.. Nếu bạn đang cân nhắc mua một doanh nghiệp có quyền sở trí tuệ giá trị, hãy nhờ luật sư thẩm định.
4. Kê khai thuế trong 5 năm qua: Nhiều chủ doanh nghiệp nhỏ tranh thủ đưa các khoản chi tiêu cá nhân vào chi tiêu của công ty để khấu trừ thuế. Họ có thể mua sản phẩm nào đó cho bản thân nhưng dùng tiền công ty thanh toán, đi nghỉ mát cũng do công ty đài thọ. Trong những trường hợp này, bạn phải vận dụng kỹ năng phân tích của bản thân cũng như của nhân viên kế toán dưới mình để xác định giá trị thực của doanh nghiệp này ở khía cạnh tài chính.
5. Báo cáo tài chính trong 5 năm qua: Hãy xem xét các báo cáo này và cả các loại sổ sách, giấy tờ kế toán rồi đối chiếu chúng với các bản kê khai thuế. Việc này rất quan trọng vì nó giúp bạn xác định khả năng thu lợi nhuận của doanh nghiệp. Tỷ lệ doanh thu/chi phí hoạt động phải được một kế toán thông thạo về loại hình kinh doanh mà bạn đang cân nhắc đánh giá và phải được so sánh với mức trung bình của ngành để xem chênh lệch ra sao.
6. Kết quả kinh doanh: Bạn cần xem xét kết quả kinh doanh từng tháng trong vòng 36 tháng qua hoặc hơn. Nếu có hơn một sản phẩm, hãy tách bạch kết quả kinh doanh của từng sản phẩm và phương thức thanh toán (tiền mặt, chuyển khoản). Đây là chỉ số cực kỳ quan trọng về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, giúp bạn hiểu nó có chu kỳ mùa vụ hay không và từ đó so sánh với chu kỳ mùa vụ của cả ngành. Ngoài ra, hãy lấy thông tin mua hàng của 10 khách hàng lớn nhất trong 12 tháng qua. Nếu doanh nghiệp không muốn cung cấp danh tính của các khách hàng, bạn có thể bảo họ mã hoá lại và chỉ cần cung cấp cho bạn số liệu để bạn phân tích thói quen mua hàng.
7. Danh sách tất cả các khoản nợ: Hãy nhờ một kế toán và một luật sư độc lập kiểm tra giúp các khoản nợ của doanh nghiệp để biết tổn thất là bao nhiêu và có hệ luỵ gì về pháp lý hay không. Tìm hiểu xem chủ doanh nghiệp có dùng tài sản để thế chấp vay tiền không hay có bị siết nợ, kiện cáo, tranh chấp không. Ngoài ra, kế toán của bạn cũng phải kiểm tra những khoản nợ không có trong sổ sách như phúc lợi nhân viên, những khoản bồi hoàn ngoài phạm vi toà án,…
8. Tất cả các khoản phải thu: Chia chúng theo tháng, 2 tháng, 3 tháng…Việc chia nhỏ như thế giúp bạn xác định được thời điểm phát sinh khoản phải thu và thời điểm đó càng lâu thì giá trị của khoản phải thu đó càng giảm. Bạn cũng nên lập danh sách 10 khách phải thu lớn nhất và tìm hiểu khả năng trả nợ của họ. Nếu khách có khả năng trả nợ và các khoản phải thu đã quá hạn trên 60 ngày, bạn có thể sẽ phải thiết lập một chính sách thu nợ gắt gao để đẩy nhanh tiến trình thanh toán.
9. Tất cả các khoản phải trả: Chia chúng theo tháng, 2 tháng, 3 tháng giống như các khoản phải thu. Việc này rất quan trọng vì qua đó, bạn sẽ biết được doanh nghiệp có quản lý tốt dòng tiền của mình không. Với những khoản phải trả đã quá hạn 90 ngày, bạn phải kiểm tra xem chủ nợ có giữ tài sản nào của công ty để thế nợ không.
10. Thuyết minh các khoản nợ: gồm tất cả các phiếu nợ, các khoản vay hay khoản nợ mà doanh nghiệp đã phê duyệt. Hãy tìm hiểu xem trên sổ sách có khoản đầu tư nào nằm ngoài lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp không và số tiền doanh nghiệp cho khách hàng nợ là bao nhiêu.
11. Hàng trả lại: Tỷ lệ hàng trả lại của doanh ngiệp có cao không, có tăng lên theo thời gian không? Nếu có, liệu bạn có biết lý do tại sao không và có cách nào giải quyết không?
12. Đặc điểm khách hàng: Nếu đây là loại hình kinh doanh có tiếp xúc với khách hàng, bạn sẽ muốn biết các đặc trưng như: Số người mua lần đầu là bao nhiêu? Doanh nghiệp để mất bao nhiêu khách hàng trong năm qua? Thời gian cao điểm mua sắm là khi nào? Loại hàng hóa là được mua nhiều nhất là gì?
13. Chiến lược marketing: Doanh nghiệp làm cách nào để thu hút khách hàng? Bằng cách giảm giá, quảng cáo thật nhiều hay thực hiện các chiến dịch quan hệ công chúng? Bạn nên xin bản sao của tất cả các tài liệu bán hàng để xem doanh nghiệp này quảng bá hình ảnh ra sao. Khi bạn xem các tài liệu đó, hãy đặt mình vào địa vị của một khách hàng để đánh giá hiệu quả hoạt động PR, quảng bá của doanh nghiệp và ấn tượng mà nó tạo ra.
14. Chi phí quảng cáo: Hãy phân tích chi phí quảng cáo. Thường thì doanh nghiệp sẽ hấp dẫn hơn nếu nó chi nhiều cho quảng cáo vào tháng cuối cùng của năm để đẩy lợi nhuận sang bớt cho năm sau.
15. Rà soát giá cả: Hãy xem bảng giá hiện tại và thời hạn giảm giá của tất cả các sản phẩm cũng như lần tăng giá mới đây nhất và tỷ lệ tăng. Bạn thậm chí có thể quay trở lại thời điểm tăng giá trước đó nữa để xem khi nào thì bạn lại có thể tăng giá và tăng được bao nhiêu. Một lần nữa, hãy so sánh giá của doanh nghiệp mà bạn đang xem xét với mức giá trung bình trong ngành.
16. Diễn biến thị trường và ngành: Bạn nên phân tích ngành và phân khúc thị trường mà doanh nghiệp này nhắm đến. Hãy tìm hiểu xem doanh thu trong ngành và phân khúc thị trường đó ra sao, tăng lên, giảm đi hay đang dậm chân tại chỗ. Đây là yếu tố rất quan trọng để bạn đánh giá tiềm năng lợi nhuận trong tương lai.
17. Địa bàn hoạt động: Hãy xem xét địa điểm hoạt động của doanh nghiệp và quy mô thị trường ở đó. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các nhà bán lẻ vì khách hàng thường chỉ tập trung ở những khu thương mại sầm uất. Bạn nên phân tích kỹ lưỡng vị trí của doanh nghiệp trong tương quan với các khu vực xung quanh xét ở khía cạnh triển vọng kinh tế, đặc điểm dân cư và mức độ cạnh tranh.
18. Uy tín của doanh nghiệp: Hãy phỏng vấn khách hàng, nhà cung cấp, ngân hàng cũng như chủ các doanh nghiệp khác trên địa bàn xem họ nhìn nhận, đánh giá doanh nghiệp ra sao.
19. Mối quan hệ giữa doanh nghiệp và khách hàng: Bạn phải tìm hiểu thật kỹ xem có khách hàng nào đặc biệt thân thiết với chủ hiện tại của doanh nghiệp không. Mối quan hệ đó kéo dài lâu chưa? Người khách hàng (hay nhóm khách hàng) đó đóng góp bao nhiêu phần trăm cho doanh thu của doanh nghiệp? Liệu họ có tiếp tục mua hàng của doanh nghiệp sau khi chủ cũ đã ra đi?
20. Lương khống: Một số khoản lương có thể bị lập khống hoặc dùng để trả cho người thân, họ hàng của người chủ doanh nghiệp hiện tại dù họ không làm cho doanh nghiệp một ngày nào. Đây là những điều hoàn toàn có thể xảy ra và bạn phải tìm hiểu thật kỹ.
21. Sơ đồ tổ chức và nhân sự hiện tại: Đội ngũ nhân viên của doanh nghiệp là một tài sản quý giá, nhất là những nhân sự chủ chốt. Vì thế, hãy xem sơ đồ tổ chức đồng thời tìm hiểu cung cách quản lý ở doanh nghiệp và mức lương của tất cả các nhân viên cũng như thời gian lao động. Kiểm tra các hợp đồng lao động cũng như các chương trình phúc lợi, chia sẻ lợi nhuận, bảo hiểm, các chính sách nghỉ mát và những khiếu nại, kiện tụng của người lao động với doanh nghiệp.
22. Các yêu cầu về an toàn lao động: Tìm hiểu xem doanh nghiệp có tuân thủ các quy định về an toàn, vệ sinh lao động không.
23. Bảo hiểm: Xác định mức bảo hiểm áp dụng cho hoạt động của doanh nghiệp này và tài sản của nó cũng như công ty nào đứng ra bảo hiểm, đại diện ký kết hợp đồng là ai và mức phí bao nhiêu. Một số doanh nghiệp không mua bảo hiểm hoặc mua không đủ mà hoạt động trong điều kiện có nhiều rủi ro thì có thể bị xóa sổ bất cứ lúc nào nếu có mất mát xảy ra.
24. Trách nhiệm sản phẩm: Nếu mua một doanh nghiệp sản xuất, bạn sẽ phải đặc biệt lưu ý đến bảo hiểm trách nhiệm sản phẩm. Mức bảo hiểm có thể thay đổi đáng kể theo năm và điều này có thể tác động mạnh đến dòng tiền của doanh nghiệp.
Xác định mức giá hợp lý
Không có gì cảm tính bằng việc định giá một doanh nghiệp đang hoạt động. Người chủ doanh nghiệp đó có thể đưa ra một mức giá mà anh ta thấy hợp lý nhưng người mua lại cảm thấy không thỏa đáng. Mỗi bên đều có quan điểm riêng và thường thì bên nào chuẩn bị kỹ hơn sẽ có lợi thế hơn khi bước vào giai đoạn đàm phán.
Vì giá là một yếu tố rất khó xác định nên trả bao nhiêu thường do người mua quyết định. Một số yếu tố cũng sẽ ảnh hưởng đến giá cả, chẳng hạn như điều kiện kinh tế. Thông thường, khi kinh tế đi lên, doanh nghiệp sẽ được bán với giá cao và khi suy thoái, mức giá sẽ giảm đáng kể. Động cơ cũng là một yếu tố quan trọng. Người bán càng muốn bán gấp (vì vấn đề tài chính cá nhân chẳng hạn) thì bạn càng có cơ hội mua lại doanh nghiệp mới mức giá thấp. Ngược lại, bạn không nên để lộ cho người bán thấy bạn rất muốn mua doanh nghiệp của họ vì nếu không, họ sẽ hét giá thật cao.
Bạn có thể xác định giá trị của một doanh nghiệp dựa vào những phương pháp dưới đây:
Hệ số nhân của ngành: Một số doanh nghiệp tính giá trị của mình bằng cách sử dụng hệ số của ngành nhân doanh thu hàng tháng, doanh thu hàng tháng cộng tồn kho hoặc lợi nhuận sau thuế. Tuy nhiên, bạn đừng đặt quá nhiều niềm tin vào các hệ số nhân của ngành. Nếu người bán sử dụng hệ số nhân đó để tính giá, hãy coi kết quả đó như một nguồn tham khảo mà thôi.
Giá trị sổ sách: Đây là một cách tương đối chính xác để xác định giá trị của một doanh nghiệp nhưng bạn vẫn phải hết sức cẩn trọng khi áp dụng nó. Theo cách này, bạn chỉ cần lấy tổng tài sản trừ đi tổng nợ của doanh nghiệp để ra giá trị thực của doanh nghiệp đó rồi nhân với 1 hoặc 2 để ra giá trị sổ sách. Thường thì bạn có thể nhìn thấy các con số này ngay trong bảng cân đối kế toán.
Lợi tức đầu tư: Lợi tức đầu tư (ROI) – khoản lợi nhuận sau khi đã trừ thuế và nợ mà người mua thu về từ số tiền mà họ bỏ ra mua doanh nghiệp – là công cụ hay được dùng nhất để đánh giá một doanh nghiệp. Tuy nhiên đừng nhầm lẫn giữa ROI và lợi nhuận vì đây là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau. ROI phản ánh giá trị thực của cả doanh nghiệp còn lợi nhuận chỉ là thước đo kết quả hoạt động của doanh nghiệp đó. Thông thường, một doanh nghiệp nhỏ sẽ có tỷ suất lợi nhuận là 15-30% vốn đầu tư.
Lý do của việc mua lại một doanh nghiệp là để nó làm cho tiền của bạn đẻ ra tiền. Vì thế, bạn phải căn cứ vào tiềm năng lợi nhuận của doanh nghiệp để mà định giá nó. Bản thân doanh nghiệp phải có khả năng tự trang trải. Nếu nó làm được thế, đồng thời đem lại cho bạn mức lợi nhuận bằng 15% số tiền đầu tư hoặc hơn thì đây là một doanh nghiệp đáng giá. Trường hợp người bán cho bạn nợ tiền mua thì trong báo cáo hoạt động của mình bạn nên có thời hạn thanh toán và trích lợi nhuận của doanh nghiệp để trả dần.
Điều bạn cần quan tâm nhất khi mua lại một doanh nghiệp là lợi tức đầu tư chứ không phải quy mô doanh nghiệp đó. Nếu lợi tức đầu tư khả thi và giá bán doanh nghiệp đó không vượt quá số tiền mà bạn định bỏ ra thì bạn có thể coi đây là một phi vụ mua bán tiềm năng.
Vốn hoá thu nhập: Định giá doanh nghiệp bằng phương pháp vốn hoá thu nhập cũng tương tự như phương pháp lợi tức đầu tư, chỉ có điều thu nhập hiện tại được sử dụng để ước tính thu nhập trong tương lai bằng cách chia cho một tỷ suất vốn hoá bình quân.
Để định giá doanh nghiệp bằng vốn hoá thu nhập, ta sử dụng công thức sau:
Giá doanh nghiệp = Thu nhập dự kiến x Tỷ suất vốn hoá
Nhìn chung, tỷ suất vốn hoá của doanh nghiệp rao bán chỉ hợp lý ở mức 20%-40%. Nếu người bán đòi hỏi mức tỷ suất vốn hoá quá đáng quá, bạn sẽ phải thương lượng để giảm giá.
Giá trị vô hình: Một số doanh nghiệp coi uy tín là một tài sản và cố gắng đưa nó vào giá bán. Là người mua, bạn sẽ phải đánh giá doanh nghiệp dựa trên lợi tức đầu tư là chính. Song một số nguyên tắc không phải là bất biến khi bạn bước vào lĩnh vực mua bán và sát nhập. Giả sử bạn mua lại đối thủ cạnh tranh, sát nhập hai nhà xưởng và tăng gấp đôi sản lượng. Chi phí lao động và chi phí quản lý cũng giảm đi đáng kể. Trong trường hợp này, doanh thu của bạn sẽ tăng lên và lợi nhuận của bạn sẽ đạt 20% trong khi trước đó lợi nhuận của bạn chỉ là 15%/năm còn công ty kia thậm chí đang lỗ 5%/năm.
Nghệ thuật thương lượng
Định giá mới chỉ là bước đầu trong đàm phán mua bán. Quan trọng hơn là bạn thoả thuận thanh toán thế nào. Lời khuyên của David H. Troob, Chủ tịch Công ty Geneva, một công ty cung cấp dịch vụ mua bán, sáp nhập của Mỹ: bạn nên xác định mình chỉ trả 30-50% giá trị doanh nghiệp bằng tiền mặt và số còn lại bạn phải tìm cách huy động.
Bạn có thể huy động bằng cách vay từ các nguồn truyền thống hoặc đề nghị người bán cho trừ dần vào lợi nhuận sau này của doanh nghiệp. Nhiều người bán hài lòng với phương án này vì nó đảm bảo thu nhập cho họ về lâu dài. Một số người bán có thể lại muốn thoả thuận theo cách khác – chẳng hạn như được hưởng phúc lợi nào đó từ doanh nghiệp trong một khảng thời nhất định sau khi việc chuyển nhượng đã hoàn tất. Bằng những cách này bạn có thể tranh thủ được khoản tiền chưa phải trả để làm việc khác. Tuy nhiên, theo Troob, phải có một luật sư để xem xét tính hợp pháp của các hợp đồng mà bạn ký cũng như những vấn đề có thể phát sinh thuộc trách nhiệm của bạn.
Khi mua một doanh nghiệp (không phải để sát nhập), bạn có hai phương án lựa chọn: hoặc là chỉ mua đúng những tài sản mà bạn quan tâm hoặc là mua toàn bộ doanh nghiệp – tức là bạn phải mua cả tài sản lẫn các trách nhiệm pháp lý liên quan đến doanh nghiệp đó.
Trong trường hợp này, hợp đồng mua bán phải được soạn thảo hết sức kỹ lưỡng với sự trợ giúp của đội ngũ thu mua.
Hãy nhớ rằng bạn có quyền từ chối đàm phán ở bất kỳ thời điểm nào. “Nếu bạn không thích doanh nghiệp đó thì đừng mua. Có thể bạn phải mất cả tháng trời đánh giá nó nhưng điều này không có nghĩa là bạn bắt buộc phải mua nó. Bạn chưa có nghĩa vụ gì ở đây hết” – Troob khẳng định.
Những sai lầm cần tránh
Đừng quá sốt sắng khi tìm mua một doanh nghiệp. Như đã đề cập đến ở trên, nếu bạn tỏ ra quá sốt sắng, người mua có thể sẽ giữ giá hoặc nâng giá bán.
Những người sốt sắng thường phạm rất nhiều sai lầm. Dù người môi giới, người bán hay bất kỳ ai khác có thúc giục đến đâu thì bạn vẫn phải hết sức dè dặt. Nếu doanh nghiệp được rao bán vẫn còn tiếp tục hoạt động về lâu dài thì chắc người bán chẳng cần phải bán gấp làm gì. Còn nếu họ vẫn sốt sắng quá, bạn hoàn toàn có thể lái họ theo hướng có lợi cho mình.
Một số sai lầm phổ biến của người mua:
- Chỉ quan tâm đến giá cả: Họ không nghĩ đến lợi tức đầu tư. Nhưng thực ra nếu đầu tư 20.000 USD cho một doanh nghiệp mà lợi nhuận ròng chỉ có 5% thì thà bạn gửi tiết kiệm, mua trái phiếu hay đầu tư vào cổ phiếu và hàng hóa cho xong, kiểu gì bạn cũng kiếm được hơn 5%/năm.
- Thiếu tiền: Một số người sau khi trả tiền mua lại doanh nghiệp thì nhẵn túi. Họ không lường trước được nhu cầu vốn lưu động của doanh nghiệp cũng như các khoản dự phòng cho hoạt động PR, tiếp thị. Vì vậy, hãy chắn rằng bạn sẽ còn lại một ít làm vốn sau khi mua doanh nghiệp. Mức dự phòng thường là khoảng 10% nhưng cũng có những xê dịch nhất định tùy theo ngành kinh doanh.
- Mua tất cả các khoản phải thu: Nói chung, mua các khoản phải thu không có gì đáng ngại, trừ khi những khoản đó đã quá hạn 90-120 ngày hoặc thậm chí lâu hơn. Sai lầm phổ biến của người mua là đồng ý lấy tất cả các khoản phải thu, kể cả những khoản đã kéo dài tới 90 ngày. Điều này rất nguy hiểm vì nợ càng để lâu càng khó đòi. Bạn có thể tự bảo vệ mình bằng cách yêu cầu người bán phải bảo lãnh khoản phải thu; nếu không thu được thì người bán phải trừ vào giá bán doanh nghiệp. Với các khoản nợ đã quá hạn 90 ngày, hãy trả lại cho người bán xem họ có thu được không.
- Không thẩm định thông tin: Đa số người mua mặc nhiên tin tưởng vào các thông tin và dữ liệu mà người bán cung cấp thay vì nhờ một đơn vị kiểm toán xác minh. Trong khi đó, phần lớn người bán muốn rút tiền của họ ra khỏi công việc kinh doanh càng sớm càng tốt và người mua thường xuyên mắc sai lầm là cho phép họ lấy tiền mặt và tất cả các tài sản dễ quy đổi thành tiền như các khoản phải thu, hàng tồn kho và thiết bị.
- Lịch thanh toán nặng: Những người mới làm chủ doanh nghiệp thường tự tin quá mức vào doanh thu trong năm đầu tiên nên cam kết trả người mua số tiền lớn. Tuy nhiên, thực tế lại thường không như mong đợi. Trong năm đầu tiên hoạt động thường phát sinh các chi phí không định kỳ như hỏng thiết bị, thay đổi nhân sự,… Vì lý do này, bạn nên có lịch trình thanh toán theo kiểu mới ít, sau nhiều. Đây là điều mà bạn có thể dễ dàng thương lượng với người bán.
- Quá trịch thượng với người bán: Nhiều người nghĩ rằng vì họ là người mua nên người bán phải lụy họ. Vì thế họ tỏ ra kênh kiệu, lạnh lùng, cứng nhắc và không biết nhượng bộ. Gặp những người như thế, người bán có hiểu biết sẽ đuổi thẳng cổ và yêu cầu đừng bao giờ quay trở lại. Thế nên, đừng bao giờ nghĩ rằng vì bạn có tiền để mua doanh nghiệp nên bạn không phải nhượng bộ bất cứ điều gì.
Giai đoạn chuyển giao
Quá trình chuyển đổi chủ sở hữu là một sự thay đổi lớn đối với các nhân viên của một doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ. Để đảm bảo quá trình chuyển đổi được trơn tru, hãy chuẩn bị từ trước khi ký giao kèo.
Đầu tiên, hãy đảm bảo cho người chủ hiện tại cảm thấy mọi việc sẽ ổn thỏa sau khi anh ta ra đi. Dành thời gian nói chuyện với các khách hàng, nhà cung ứng và nhân viên chủ chốt trước khi bạn chính thức tiếp quản, trình bày với họ kế hoạch và hình dung của bạn về tương lai của doanh nghiệp. Huy động sự tham gia của những nhân vật chủ chốt và lôi kéo họ về phía mình sẽ giúp cho việc điều hành doanh nghiệp sau này dễ dàng hơn rất nhiều.
Đa số người bán sẽ hỗ trợ đào tạo, hướng dẫn bạn điều hành doanh nghiệp trong giai đoạn chuyển tiếp. Giai đoạn này có thể kéo dài từ vài tuần đến sáu tháng hoặc lâu hơn. Sau thời gian đào tạo, nhiều người bán vẫn sẵn lòng nhận lời tư vấn cho bạn qua điện thoại trong một thời gian nữa. Hãy chắc chắn rằng bạn và người bán thống nhất với nhau về việc đào tạo, hướng dẫn này và đưa nó vào hợp đồng.
Nếu bạn mua toàn bộ doanh nghiệp, việc chuyển giao sẽ khá thuận lợi. Bạn chỉ việc thay bảng tên còn các hoạt động khác vẫn giữ nguyên. Nhưng nếu bạn chỉ mua một phần tài sản của doanh nghiệp, chẳng hạn khách hàng hay nhân viên và tiến hành cải tổ một loạt, có thể bạn sẽ phải đối mặt với rất nhiều khó khăn trong giai đoạn chuyển tiếp.
Nhiều chủ doanh nghiệp mới nghĩ rằng họ có thể ngay lập tức thay đổi doanh nghiệp theo hướng tốt đẹp hơn. Có thái độ tích cực như thế là cần thiết nhưng nếu bạn thể hiện kiểu “Tôi giỏi hơn, tôi làm tốt hơn” thì chắc chắn bạn sẽ sớm vấp phải sự bất bình của người lao động tại doanh nghiệp mà bạn đã mua.
Thay vào đó, hãy khiêm tốn học hỏi những người đang làm việc vì họ là người nắm rõ hơn bạn về hoạt động của doanh nghiệp. Khi thay đổi người lãnh đạo, nhiều nhân viên sẽ cảm thấy lo lắng về vị trí công việc của họ, cộng với việc nhiều ông chủ mới muốn nhanh chóng chứng tỏ mình bằng những thay đổi bất ngờ và quyết liệt về nhân sự, giá cả,… Họ sẽ yên tâm hơn nếu bạn cho họ biết ý định của mình và huy động sự tham gia của họ vào công việc lập kế hoạch.
Tiếp quản một doanh nghiệp không phải là công việc dễ dàng nhưng với sự kiên nhẫn, chân thành và nỗ lực, bạn sẽ trở thành một người lãnh đạo giỏi.
Theo Học làm giàu (Dịch từ Entrepreneur)